De jury van de Woutertje Pieterse Prijs zag zich voor de uitdaging gesteld uit de meer dan honderd ingezonden boeken één winnaar te kiezen. Deze prijs staat voor het zelfbewuste kind dat met taal zijn weg in de wereld vindt. Met die gedachte in het achterhoofd gingen de juryleden aan de slag. In een wereld die steeds genormeerder raakt, waarin we zuchten onder wet- en regelgeving, waarin de vrijheid van het individu wordt afgewogen tegen de belangen van de groep, is het een verademing om jeugdliteratuur te lezen waarin jonge mensen zich bevrijden van al te dwingende normering, waarin fantasie ruim baan krijgt. Deze literatuur is de naamgever van de prijs, Woutertje Pieterse, meer dan waardig, want daarin wordt bevochten dat we onze weg in de wereld vinden in vrijheid. Jezelf worden is een niet aflatende strijd tegen de heersende moraal in. Zo wordt de afwijking van de deugd niet alleen een vorm van rebellie, maar een noodzakelijke voorwaarde voor mens-zijn.
De zes genomineerde titels getuigen elk op hun eigen manier van deze vrije geest. Het zijn boeken die opvallen door grote verbeeldingskracht, urgentie en literaire ambitie. Die met een uitgesproken, prikkelende stijl grote thema’s durven te tackelen. Of de tijdsgeest er iets mee te maken heeft, dat durven we niet te zeggen, wel zagen we dit jaar een aanwas van romans waarin jonge mensen in een conflictueuze, wrede wereld worden geworpen. Oorlog, lichamelijk geweld en onderdrukking zijn niet ver weg. En waar realiteit dromen kapotschiet, is de verbeelding de redder in nood. Of soms is het de laatste plek van hoop, een onderduikadres. Zonder verbeeldingskracht is een betere wereld niet mogelijk. De helden van dit jaar zijn dromers. Er worden lange reizen gemaakt, grote verhalen verteld en diepe emoties gekoesterd. Men verlangt naar elkaar, men houdt elkaar vast, men mist elkaar. Er is geen ruimte voor sentimentaliteit, wel voor botsende emoties. Wij als lezers snakten soms naar adem als we weer een boek hadden dichtgeslagen. Deze personages stormen met open vizier de wereld.
Schaduw van Toet van Lida Dijkstra en Djenné Fila brengt het Oude Egypte tot leven in een wervelend verhaal, waarin vanuit het vrouwelijke perspectief van de zus van de beroemde farao Toetanchamon de bikkelharde strijd om macht in land van de Nijl in een meeslepende stijl wordt neergezet. Dynastieke strubbelingen, de overgang van polytheïsme naar monotheïsme, de groeiende macht van vrouwen binnen hofkringen, de eeuwige strijd tussen seculier en geestelijke gezag, de ordinaire strijd om macht; deze thema’s en veel meer, waarvan sommige brandend actueel, andere juist gedijend in hun eeuwigheidswaarde, weet de schrijver in korte, staccato-zinnen te vangen. Dat zorgt voor een leeservaring die nu eens inzichten biedt in een langgeleden tijd, dan weer aangename denkexercities deelt over de rol van individuen in een snel veranderende samenleving. Een boek dat iedereen die van spannende verhalen en geschiedenis houdt een plezier doet. De illustraties van Djenné Fila maken het boek tot een triomf van vertelkunst.
Zonder titel van Erna Sassen en Martijn van der Linden bezorgde de jury kippenvel. Erna Sassen weet zich feilloos te verplaatsen in de belevingswereld van de vijftienjarige Joshua, die zich radeloos voelt als hij het contact verliest met zijn jeugdvriendin Zivan, die wordt uitgehuwelijkt in Irak en niet meer op zijn berichtjes antwoordt. Joshua’s machteloosheid is pijnlijk voelbaar. Tegelijk leef je mee met zijn botsingen met de uitbundig getatoeëerde jongens die bovenaan de pikorde staan van zijn nieuwe vmbo-klas, waar chaos regeert. Erna Sassen raakt je diep met dit recht uit het hart geschreven verhaal, waarin vlijmscherpe humor, hilarische situaties, en diepgevoelde wanhoop elkaar voortdurend afwisselen. Haar toon is rauw en direct en verklankt de leefwereld van jongeren. Martijn van der Linden bewerkte Joshua’s verhaal tot een schetsboek en laat in ontroerende tekeningen zien hoe hij troost vindt in kunst. Zonder titel is een overrompelend boek dat je raakt – indringend geschreven, zuiver van toon en verrassend eigentijds. Dit is young adult op zijn best.
Viruswereld van Marc ter Horst en Wendy Panders bewijst hoe krachtig non- fictie voor kinderen kan zijn. Midden in de pandemie, het eerste coronajaar lag nog vers in het geheugen, verraste dit duo met een sterk informatief boek dat glashelder inzicht geeft in alle aspecten van het coronavirus en de pandemie – van virusbouw, besmettingswegen en immunologische afweer tot virusmutaties en vaccinontwikkeling. Marc ter Horst verstaat de kunst van het uitleggen. Op heldere en geestige toon, zonder ingewikkelddoenerij, maakt hij principes uit de virologie en immunologie toegankelijk. Wendy Panders verluchtigt de tekst met fraaie, humoristische tekeningen en uitgebalanceerde composities. Viruswereld is een feest om te lezen, maar ook een boek waar kinderen – en met hen veel volwassenen – echt wijzer van worden en dat ze bewapent met kennis. In een tijd waarin het onderscheid tussen feiten en meningen maar al te vaak dreigt te vertroebelen, is dat bijzonder waardevol.
De tunnel van Anna Woltz is een razendknap jeugdboek, waarin de schrijfster je in volle vaart meevoert naar het Londen van de Tweede Wereldoorlog, om naar adem te happen in ondergrondse metroruimtes en gebombardeerde parken. Het is september 1940 en Londen wordt onophoudelijk onder vuur genomen door Duitse bommenwerpers, als de vier jonge hoofrolspelers van dit boek elkaar ontmoeten. Dat één van hen sterft, is al op de eerste bladzijde duidelijk, maar wie – daarvoor moet je het avontuur eerst met haar aangaan. Anna Woltz schrijft soepel en meeslepend in deze. Ze sleept haar lezers mee naar allerlei hoeken van Londen, betrekt ze in nieuwe vriendschappen en ontluikende liefdes en bloedstollende momenten. Tegelijk is zij een intelligente commentator: De tunnel is niet alleen een actieboek, maar ook een reflectie op klassenverschillen, identiteit én schrijverschap. Een boek met vele ingangen, tunnel op tunnel op tunnel op tunnel.
In de Meisjes bewerkte Annet Schaap zeven bekende sprookjes tot verrassende vertellingen. De verhalen gaan over zusjes, over liefde, over hoe alles in het leven zomaar kan omvallen, over toch weer opkrabbelen en verder gaan. Annet Schaap geeft haar zelfbewuste protagonistes een geheel eigen stem en speelt een geraffineerd spel met sprookjesmotieven en symboliek. ‘Het leven is geen sprookje’, zo lezen we in het verhaal over het meisje en haar Kikkerprins. En toch; wie de Meisjes leest, kan niet anders dan zich in een betoverende sprookjeswereld wanen. De heldere, uitgepuurde en soepele stijl staat garant voor indringende psychologische portretten. De groteske illustraties gemaakt in scraperboard-techniek brengen de verhalen op onnavolgbare wijze tot leven. De donkere, wat macabere toonzetting uit de sprookjes wordt haast tastbaar, waardoor tekst en beeld een geslaagde alliantie aangaan. Stevig geworteld in de traditie van het volkssprookje en tegelijkertijd brandend actueel én eigenzinnig; zo geeft Annet Schaap haar voorgangers Grimm en Perrault het nakijken.
Dit jaar bekronen we een boek dat precies dat doet wat grote literatuur eigen is: je laten terugkeren naar het begin om de reis opnieuw aan te gaan. Het is een boek dat zich laat lezen als een ode aan de verbeeldingskracht en dat danst op de hoge golven van het avontuur tussen schijn en wezen. Een boek dat een onvergetelijke leeservaring biedt aan oude reizigers en jonge harten sneller laat kloppen. Terra Ultima van Raoul Deleo en Noah J. Stern neemt je mee naar een nieuw continent, gelegen op een onbekende plek ergens tussen Alaska en Azië, en is een ode aan de natuurwetenschappelijke expedities uit de vroegmoderne tijd; de wereld van Jonathan Swift en Charles Darwin waar in verre oorden nieuwe soorten leven werden gevonden. Een romantische verkenning die laat zien dat wetenschap en verbeelding prachtig hand in hand kunnen gaan. Geschreven in een taal die romantisch ronkt en je laat dromen over onbekende werelden. We bekronen hiermee, meer nog dan in voorgaande jaren, ook het beeld. Want het zijn de illustraties van raadselachtige dieren zoals de koraalpanter, de foedraalgiraffe en het flamingohert – met humor en nauwgezet oog voor detail getekend in de traditie van de negentiende-eeuwse psychologische diepgang mooi in balans zijn originele oorlogsroman waarin plot en natuuronderzoeker en illustrator John James Audubon – die de verbeelding prikkelen en verwonderen. Terra Ultima is een fabelachtig lees- en kijkboek om bij weg te dromen, een boek om serieus te nemen. Een boek ook, dat generaties samenbindt. Een boek dat werelden optilt.
Amsterdam, 2 april 2022
Abdelkader Benali (juryvoorzitter)
Jeroen Dera
Jürgen Peeters
Marga Scholma
Annemarie Terhell